درست نویسی

در فارسی از قدیم گرایش (و نه قاعده) این بوده‌است که واژه‌های دارای دو تکواژ دوحرفی و گاه سه‌حرفی سرهم نوشته شوند:

آبدار آبرو پیشرو دلبر دلربا دلگیر رهبر رهپو رهرو

شهپر همتا همسر

یکتا

در فارسی هرچه دو تکواژ سازندۀ یک واژه طولانی‌تر شود، گرایش به جدانویسی آن افزایش می‌یابد.

◽️ فرهاد قربان‌زاده

آیا رسم‌الخط و املا کم‌اهمیت است؟

استخراج و تدوین قاعده‌های رسم‌الخط و املا در هر زبان برعهدۀ زبان‌شناسان است و شاید کمتر زبان مهمی باشد که در آن کتاب‌ها و شیوه‌نامه‌هایی برای املا و رسم‌الخط تدوین نشده باشند. این کار در حیطۀ برنامه‌ریزی زبان می‌گنجد که در زبان‌شناسی اجتماعی به آن می‌پردازند. در ایران نیز تاکنون زبان‌شناسان و ادیبانِ آشنا با زبان‌شناسی کتاب‌های پرشماری با موضوع دستور خط فارسی منتشر کرده‌اند که مشهورترین آن‌ها فرهنگ املایی خط فارسی و دستور خط فارسی (انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی) است.

     بی‌توجهی به قاعده‌های دستور خط و املا فهم مطلب را برای مخاطب دشوار می‌کند. برای نمونه، اگر جملۀ «خون جگر خوردم» را با هکسره بنویسیم، جمله به‌شکل «خونه جگر خوردم» در خواهد آمد که معنی آن چنین است: «در خانه جگر میل کردم»!

     یکی از حوزه‌های کمتر کاویدۀ زبان فارسی دستور خط و به‌ویژه املا است و نگارنده، تا جایی که دانش و توان داشته، کوشیده‌است دربارۀ واژه‌های دواملایی پژوهش کند و حاصل برخی پژوهش‌های خود را در همین کانال منتشر کرده‌است. اندک بودن زبان‌شناسانِ آشنا با قاعده‌های دستور خط و املای فارسی و تدریس نشدن این دو حوزه در دانشگاه‌ها موجب شده‌است که برخی دانشجویان و دانش‌آموختگان زبان‌شناسی، به‌نادرست، این حوزه‌ها را کم‌اهمیت یا نامرتبط با زبان‌شناسی بپندارند. از این زبان‌شناسان باید پرسید که اگر زبان‌شناسان و ادیبانِ آشنا با قاعده‌های زبان‌شناسی دستور خط را تدوین نکنند، دانش‌آموختگان کدام‌یک از رشته‌های دانشگاهی باید این کار را انجام دهند؟

     از سوی دیگر، گاهی افرادْ دانش‌ها و علوم و فنونی را که در آن‌ها تخصص ندارند کم‌اهمیت جلوه می‌دهند و با این روش، ناآگاهی و کم‌سوادی خود را توجیه می‌کنند. اگر منِ زبان‌شناسْ سهل‌انگارانه و باری‌به‌هرجهت بنویسم و در نوشته‌هایم خطاهای رسم‌الخطی و غلط‌های املایی دیده شود، پسندیده نیست که برای سرپوش گذاشتن بر کم‌سوادی و فارسی‌ندانی خود، دستور خط و املای فارسی را بی‌اهمیت به‌شمار آورم. چنین خطایی «از هرکه صادر شود ناپسند است و از علما ناخوب‌تر».

     فراموش نکنیم که کم‌سوادی ارزش نیست و فضیلتی ندارد.

فرهاد قربان‌زاده

@azvirayesh