مروری بر کتاب «رنج و التیام در سوگواری و داغدیدگی»
جیمز ویلیام وردن
مترجم: محمد قائد
انتشارات طرح نو
چاپ اول: سال ۱۳۷۷
قیمت: ۱۱۰۰۰ ﷼
یکی از نکات کتاب مثال‌های مورد به مورد واقعی از تجربیات نویسنده همراه با راهکار عملی است که کتاب را بسیار کاربردی می‌سازد. این کتاب با توجه به مطالبش شاید به نظر برسد که ویژه افراد متخصص که شامل: مشاور، پرستار، روانکاو، و روانشناس است اما برای افراد عادی نیز چون مثال‌های مشخص و نمونه می‌آورد بسیار مفید است.
توصیه ام به همه افراد این است که حتما بخوانندش.
نویسنده کتاب دكتر جیمز ويليام وُردِن استاد روانشناسى دانشكدهٔ پزشكى دانشگاه هاروارد، استاد دانشكدهٔ روانشناسى رُزميد، كاليفرنيا، و پژوهشگر ارشد مركز مطالعات روانىِ مصيبت‌ديدگى كودكان در بوستن است. که این کتاب را بر اساس تجربیاتش با بیمارانش نوشته است.
او با گفتن از تجربیاتش در کتاب رنج و التیام در سوگواری و داغدیدگی کمک می‌کند شناخت دقیق‌تری از فقدان و ابعاد مختلف آن پیدا کنید و هنگام قرار گرفتن در موقعیت پیچیده‌ی ماتم و سوگ، آگاهانه با این ضایعه‌ی تلخ روبهرو شوید. وردن که در دانشگاه هاروارد تدریس می‌کند و روان‌شناسی باتجربه است، از آموخته‌های خود در جهت بهبود حال جسمی و روحی داغداران استفاده می‌کند و مانند پرستاری مهربان بر خراش‌های روح آن‌ها مرهم می‌گذارد و سعی در التیام بخشیدن زخم‌های روان‌شان دارد.
آرزوی قلبی همه‌ی افراد این است که همیشه در کنار عزیزان‌شان زندگی کنند و هیچ‌گاه زندگی را بدون آن‌ها تجربه نکنند و به سوگ ننشینند، اما در کمال تأسف همه‌ی ما روزی دنیای بدون خانواده، دوست، همکار و… را تجربه می‌کنیم. زندگی ما پس از مرگ عزیزان‌‌مان برای همیشه دگرگون می‌شود.
وردن در کتاب خود راهکارهایی را به مخاطبان خود که پرستاران و مشاوران و روان‌پزشکان و مردم عادی هستند، آموزش می‌دهد تا ضمن رهایی خود از چاه عمیق سوگواری و ماتم‌های پیچیده، به دیگران نیز برای پذیرش سوگشان یاری برسانند.
اولین نسخه‌ی کتاب رنج و التیام در سوگواری و داغدیدگی در سال 1982 انتشار یافت و پس از آن، جیمز ویلیام وردن بارها و بارها کتابش را ویرایش و بازنگری کرده است. نشر نو این کتاب ارزشمند را در سال 1399 با همکاری محمد قائد منتشر کرده است.
وردن در این کتاب ابتدا به سراغ تعریف دلبستگی می‌رود. او عقیده دارد دلبستگی از اولین سال‌های کودکی در هر شخصی پدید می‌آید و باعث برآورده شدن نیاز به امنیت در اشخاص می‌شود. او با طرح سوالاتی بنیادین نظیر «آیا ماتم نشانه‌ی بیماری است؟»، «آیا سوگواری لازم است؟» و «سوگواری چه وقت پایان می‌یابد؟» و با پاسخ به این پرسش‌ها، مخاطبان را با بسیاری از واقعیت‌های تلخ روبهرو می‌کند.
او ماتم و سوگ را به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌کند.
دسته‌ی اول ماتم بهنجار
سوگواری بی‌مسئله یا ماتم بی‌معضل است. شکل ماتم در سوگواری بی‌مسئله نمودهای مختلفی دارد؛ گاهی این ماتم به شکل تجربه‌ی احساس‌های گوناگون مثل اندوه، خشم، تنهایی و اضطراب درمی‌آید و گاهی زمینه‌ساز ناراحتی و مشکل در جسم و بدن فرد داغدار مانند فشار در گلو، درد در قفسه‌ی سینه، ضعف عضلانی و… می‌شود. بعضی اوقات ماتم الگوهای فکری و شناختی را مورد هدف قرار می‌دهد و باعث بروز مواردی مثل گیجی، ناباوری، اختلال در خواب یا اشتها و یا حتی بروز رفتارهایی مانند گریستن، آه کشیدن مداوم، حفظ وسواس‌گونه‌ی اشیای متعلق به فرد متوفی و… می‌شود. او معتقد است عواملی مانند نقش متوفی در زندگی فرد سوگوار، نوع ارتباط متوفی با داغدار، نوع مرگ متوفی، متغیرهای مختلف اجتماعی و شخصیتی و… وجود دارد که نوع و شدت ماتم فرد عزادار را تعیین می‌کند.
دسته‌ی دوم سوگ را ماتم نابهنجار و سوگواری پیچیده
معرفی کرده و طریقه‌ی تشخیص این نوع سوگ را برای مخاطبان بیان می‌کند. او عوامل مختلف اجتماعی، شخصیتی، ارتباطی و… را از جمله دلایلی می‌داند که باعث می‌شود بازمانده‌ها و سوگواران از ماتم‌داری درمانند، سوگواری‌شان به تأخیر بیفتد، ماتمشان به بیراهه کشیده شود و درنهایت به شکل افراطی، مزمن و پوشیده بروز پیدا کند.
بخشی از کتاب
«اوضاع و احوال مشخصی می‌تواند مانع ماتم‌داری شخص شود یا رسیدن به سرانجامی رضایت‌بخش برای ماتم را دشوار کند. نخستین این‌ها زمانی پیش می‌آید که فقدان نامشخص باشد. یک نمونه، سربازی است که در جنگ مفقودالاثر می‌شود و همسرش نمی‌داند زنده است یا مرده و درنتیجه قادر نیست روند ماتم‌داری تام و تمامی را طی کند. پس از جنگ ویتنام، زنانی سرانجام قانع شدند که همسر مفقودالاثرشان درواقع مرده است. آنان روند ماتم‌داری را از سر گذراندند و با ضایعه روبهرو شدند، اما همسرانشان که در اسارت بودند آزاد شدند و به سر خانه و زندگی‌شان برگشتند. این می‌تواند طرح جالبی برای یک فیلم هالیوودی باشد، اما در واقع امر، چنین موقعیتی برای آن زوج‌ها مشکلات عظیمی به بار آورد و بعضی از آن ازدواج‌ها به طلاق انجامید.
اگر بتوان گفت مرگْ همواره فلسفى‌ترين موضوع در ذهن آدميان بوده است، مى‌توان افزود مردن عزيزان و نزديكان، از جنبهٔ روانشناختى، احتمالاً عميق‌ترين تأثير را بر ذهن و احساس فرد مى‌گذارد. در مرحلهٔ يادگيرى دوران كودكى، مرگ ديگران در ذهن ما نخستين مثالِ مفهوم «براى ابد» است.
با فاصله‌گرفتنِ زندگى شخصى از روابط اجتماعى در روند گسترش جوامع، سوگوارى نيز در قالبى متناسب با فضا و محيط، و وقت و امكان‌هاى شهروندِ امروزى ريخته مى‌شود. اما نيازهاى روحىِ تک‌تک ما ممكن است دقيقاً همپاى دگرگونى‌هاى اجتماعی‌ـ فرهنگى تغيير نكند و آن نوع و مقدار از سوگوارى كه در عرف محيط‌هاى پرمشغله تجويز مى‌كنند شايد براى آرامش روحى برخى افراد كافى نباشد (گرچه شايد براى كسانى افزون بر حدِّ لازم باشد). از اين رو، ماتم‌هايى انگار خاتمه نمى‌يابد، ماتم‌هايى پس از سال‌ها در موقعيتى ديگر بيرون مى‌زند، و ماتم‌هايى به‌شكل دردهاى مبهم جسمى، افسردگى مزمن، خشم به‌درون ريخته‌شده و ملامتِ خويش، و بى‌خوابى يا كابوس، گريبان سوگوار را رها نمى‌كند.
کتاب من که از کتابخانه گرفته‌ام و چاپ اول سال ۱۳۷۷است و با قیمت باور ناپذیر ۱۱۰۰۰ ﷼ است. باجلد خاکستری است و کتاب چاپ نشر نو باجلد قرمز که مثل تمام ترجمه‌‌های جدید از کتاب‌های دیگر محمد قائد را اگر توجه کرده باشید قرمز است.
